Wystawa stała "W żuławskim domu"

Otwarta w kwietniu 2006 r. etnograficzna wystawa „W żuławskim domu” prezentuje meble sprzęty, przybory kuchenne, naczynia itp. przedmioty, które funkcjonowały w wiejskich domach na obszarze delty Wisły przed II wojną światową.

Żuławy – teren w znacznej mierze depresyjny, narażony na okresowe wylewy rzek i ciągłe podtapianie gruntów, wymagał od chętnych do zamieszkania tutaj szczególnych umiejętności potrzebnych w zmaganiach z wodą. Podejmowane od średniowiecza przez różnych kolonizatorów próby zasiedlenia Żuław na stałe, wytworzyły w kolejnych stuleciach zróżnicowaną etnicznie, wyznaniowo i kulturowo społeczność. Oprócz osadników polskich i niemieckich mieszkali tu, przybyli w okresie reformacji, emigranci z Niderlandów (i następnie ich potomkowie) wyznania mennonickiego, których wkład w zagospodarowanie Żuław był bardzo znaczący. Wystawa nie ogranicza się do wnętrza domu charakterystycznego dla jednej z wymienionych grup, lecz jest swoistą kompilacją sprzętów użytkowanych przez żuławian różnego wyznania, pochodzenia i statusu ekonomicznego. Ponadto prezentowane obiekty nie są jednorodne czasowo - najstarsze pochodzą z poł. XVIIIw., większość z końca XIX i pocz. XXw.

Mimo różnic wyznaniowych, specyfiki upodobań i tradycji kulturowych mieszkańców Żuław, można wyłonić pewne cechu wspólne widoczne w rozplanowaniu i wyposażeniu ich domów. Należą do nich np. szafy ścienne spotykane za równo w wolnostojących, dużych domach podcieniowych jak i w domach mieszkalnych połączonych pod jednym dachem z budynkami gospodarskimi w tzw. zagrodach holenderskich, holenderskie kafelki ścienne tzw. delfty, którymi wykładano partie ścian wokół pieca lub nawet całe ściany w izbie, odrzwia i ozdobnie opracowane drzwi, zwłaszcza wejściowe, a także dekoracyjna stolarka okienna. Dla gospodarczo rozwiniętych Żuław znamienne jest występowanie dużej ilości sprzętów, wykonanych starannie z dobrych materiałów, przez dobrych fachowców. Zamożni chłopi żuławscy nierzadko zaopatrywali się w meble (niekiedy nawet intarsjowane) wyprodukowane w wyspecjalizowanych warsztatach Elbląga i Gdańska, a także w przedmioty luksusowe np. porcelanę.

Najprostszy układ wnętrza domu mieszkalnego w zagrodzie holenderskiej zawierał centralnie usytuowany, szeroki od ziemi komin, tworzący u nasady zamknięte czterema ścianami pomieszczenie – „czarną kuchnię” i po jednej jego stronie tylko 2 izby (po drugiej obszerną sień przelotową i pomieszczenia inwentarskie).

Aranżacja wystawy nawiązuje do takiego najprostszego układu pomieszczeń i pokazuje 2 izby, jakie można było spotkać w każdym domu: izba (kuchnia) i izba „wielka”, przedzielone ścianą nawiązującą do „czarnej kuchni” (ograniczoność miejsca nie pozwoliła na skonstruowanie całego pomieszczenia czarnej kuchni). W ścianie tej umieszczono autentyczne okno z XVIII/XIXw., którego zadaniem było doświetlenie z sieni tego ciemnego pomieszczenia.

Życie codzienne koncentrowało się w izbie. Tutaj przygotowywano i spożywano posiłki, wykonywano niektóre, drobne prace, wychowywano potomstwo, wypoczywano. Służyły temu różne urządzenia i sprzęty począwszy od pieca, garnków i rozmaitych naczyń. Wśród mebli, najważniejszym był stół zazwyczaj umieszczany przy jednej ze ścian, przy nim ławy i zydle.

Izba „wielka” natomiast, była pomieszczeniem wystawnym, najlepiej wyposażonym, używanym od święta, dla  przyjęcia specjalnego gościa, na niedzielne i uroczyste spotkania. Do typowego inwentarza tego wnętrza należały: skrzynia posagowa malowana lub nawet intarsjowana, malowana szafa odzieżowa, okazały stół i zydle, ława, łóżko - nierzadko z baldachimem, wisząca szafka narożna, a także zegar i obrazy .

Na wystawie zaprezentowano w głównej mierze zbiory własne elbląskiego muzeum i w miarę pozyskiwania kolejnych obiektów, ekspozycję naszą będziemy o nie wzbogacać.