Lapidarium - wystawa

Sala ta stanowi szczególny rodzaj ekspozycji muzealnej. Jest ona próbą ukazania, za pomocą odsłoniętych in situ reliktów architektonicznych, dziejów bielskiego zamku, a także przedstawienia metod pracy historyka architektury i archeologa. Celom tym służą zarówno prezentowane odkrywki architektoniczno-archeologiczne, jak i odsłonięcia wątków murów, tynków i polichromii, obrazujących rozwój zamku w Bielsku od XIV do XIX wieku.

Najstarszymi eksponowanymi reliktami architektonicznymi na wystawie są: fragment średniowiecznego muru obronnego okalającego miasto, powstały w 1. połowie XIV wieku, fragment muru elewacyjnego najstarszego budynku zamku, tzw. budynku z aulą z 3. ćwierci XIV wieku oraz południowo-wschodni narożnik dawnej bramy miejskiej z 2. ćwierci XIV wieku, zaadaptowanej w XV wieku na basztę zamkową.

Najistotniejszym elementem prezentowanej ekspozycji, a jednocześnie jednym z najbardziej efektownych akcentów dawnego wystroju jest zachowany fragment renesansowej kompozycji malarskiej, znajdujący się niegdyś nad wejściem do głównego budynku zamkowego. Według opinii specjalistów jest to jeden z najlepiej zachowanych przykładów świeckiego malarstwa renesansowego na terenie Śląska. Kompozycja powstała w 2. połowie XVI lub w początkach XVII wieku. Złożona była pierwotnie z postaci dwóch rycerzy (zachował się tylko jeden) w ujęciu do bioder, w układzie antytetycznym, po obu stronach górnej partii wejścia.

Zachowany fragment przedstawia rycerza w zbroi i hełmie z pióropuszem, z głową zwróconą w stronę wejścia, z prawą ręką opartą na biodrze, a lewą trzymającą kopię. W dolnej partii kompozycji znajduje się malowana głowica kolumny oraz fragment jej trzonu, a także część nadproża przełamanego nad kolumną i półkoliście wygiętego pośrodku. Postać rycerza jest flankowana po obu stronach przez wazony ustawione na gzymsie, z których prawdopodobnie wychodziły wici roślinne, pnące się ku górze kompozycji. Podobne, lecz mniej rozbudowane kompozycje malarskie znajdowały się w innych partiach elewacji bielskiego zamku. Zastosowanie monumentalnej polichromii iluzjonistycznej przyniosło efekt zbliżony do tego, jaki można było uzyskać dzięki kosztownym zabiegom budowlanym. Niejako dopełnieniem prezentowanej ekspozycji jest wystawa kafli późnogotyckich i renesansowych ze spalonego dworu obronnego w Spytkowicach koło Oświęcimia oraz z zamku w Bielsku.