Przedrozbiorowa Rzeczpospolita określana była jako kraj tolerancyjny, w którym warunki do życia znajdowały osoby różnych nacji i rozmaitych wyznań, a wszyscy działali na rzecz tego samego państwa, uważanego za wspólne dobro. Znając dzisiejsze spory i dyskusje, trudno to sobie wyobrazić, ale są dowody w postaci wzmianek źródłowych i zabytków.
Leszno jest największym ośrodkiem w południowo-zachodniej Wielkopolsce. Powstało stosunkowo późno - właściciele, Leszczyńscy, nadali mu prawa miejskie dopiero w 1547 r. Ale już w 1516 r. pod opieką tej rodziny bezpieczne schronienie znaleźli tutaj bracia czescy, którzy musieli uchodzić z ojczyzny przed prześladowaniami religijnymi. Kolejna grupa przybyszów z Czech zamieszkała tu po 1620 r. - w okresie wojny trzydziestoletniej. Wśród nich był Jan Amos Komeński (1592-1670), prekursor pedagogiki i wychowania, a zarazem biskup braci czeskich, który tutaj mieszkał i działał przez 27 lat. Leszno uhonorowało go pomnikiem, podobnie jak Jana Jonstona (1603-1675), lekarza, przyrodnika, filozofa i filologa rangi europejskiej, z pochodzenia Szkota, który pełnił funkcję miejscowego medyka. Od XV w. osiedlało się tutaj również wielu Niemców.
Przy takim niezwykłym składzie narodowościowym i wyznaniowym miasto znakomicie prosperowało. Okres pomyślności skończył się jednak po "potopie", gdy innowiercze Leszno otworzyło swe bramy Szwedom, za co wojska polskie srogo się zemściły: spalili prawie wszystkie zabudowania, a wielu mieszkańców uciekło. Ponowny rozwój nastąpił dopiero po objęciu miasta w 1738 r. przez Sułkowskich.
Leszczynianie różnych wyznań zostawili po sobie zabytki dużej klasy. Kościół katolicki pw. św. Mikołaja budowano według projektu Jana Catenazziego w latach 1682-1740. Kościół pw. św. Jana Chrzciciela z połowy XVII w. służył pierwotnie braciom czeskim. Włoski murator Pompeo Ferrari był twórcą poewangelickiego kościoła pw. Świętego Krzyża, powstałego w latach 1711-1720. Obok niego przed pięćdziesięciu laty urządzono lapidarium płyt i pomników nagrobnych pochodzących z dawnego cmentarza kalwińskiego. Znajduje się tu grób Jana Metziga (1804-1868), lekarza-Niemca, przyjaciela Polaków, zwalczającego antypolską politykę władz pruskich. Wypada wspomnieć o jeszcze jednej świątyni - synagodze z 1626 r., w której obecnie mieści się oddział Muzeum Okręgowego.